Ана тілім – ардағым!
Ана тілім – ардағым! (Тәрбие сағаты
Сабақтың мақсаты: туған елін, жерінсүйуге, еліне деген сүйіспеншілік
көзқарас қалыптастыру.
Сабақтың түрі: сайыс сабақ
Көрнекілігі: Тіл туралы жазылған қанатты сөздер, жалаушалар, шарлар.
Барысы:
Мұғалім сөзі: Қымбатты ұстаздар, оқушылар! Қазақстан халықтарының тілдер күніне орай
«Тәуелсіз елдің тұтқасы – қазақы жүрек, қазақ тілі» атты айлық аясында ұйымдастырылған «Ана
тілім — ардағым» атты «Тіл білгірі» танымдық ойынымызға қош келдіңіздер!
1-жүргізуші: «Біл білгірі» сайысы басталады,
Білгірлерді жұршылық қарсы алады.
Көшбасшысы тілдердің қазақ тілі,
Тағы басқа тілдермен достасады, — деп сайыскерлерімізді ортаға шақырамыз.
2-жүргізуші: Сайыскерлеріміздің білімін, шешендік шеберліктерін, зеректіктерін байқап
бағалайтын әділ қазылар алқасымен таныс болыңыздар.
1-жүргізуші: Ойынымыздың бірінші кезеңі «Бәйге». Мұнда сіздерге 12
сұрақ беріледі. Берілген сұрақтарға тез, шапшаң, жауап беру керек. Қолдарыңыздағы жалаушаны
бірінші көтерген оқушы жауап береді, жауап дұрыс болмаған жағдайда келесі оқушы жауап беруге
болады.
1. Қазақ әліпбиінде неше әріп бар? (42)
2. «Қызыл» сөзіне сұрақ қой? (Қандай?)
3. Дыбыстар қалай бөлінеді? (Дауысты, дауыссыз)
4. Заттың атын білдіретін сөздерге қандай сұрақтар қойылады? (Кім? Кімдер? Не? Нелер?)
5. Адамдардың қатынас құралы? (Тіл)
6. Қазақ тілінде неше дауысты дыбыс бар? (15(
7. «Үш бақытым» өлеңінің авторы? (М. Мақатаев)
8. Алматы қаласы қандай таудың етегінде орналасқан?
9. Қазақ тілінде неше дыбыс бар?
10. «Ғасыр саңлағы» әңгімесі кім туралы? (Т.Әубәкіров)
11. «Алтын бесік» әңгімесінің авторы кім? (Н.Габдоллин)
12. Сөз буынға қалай бөлінеді? (Сөзде дауысты дыбыс қанша болса, сонша буын болады)
Бірінші кезең бағаларын білу (ұпайы аз оқушы ойыннан шығады)
Ойынымыздың екінші кезеңі «Мақалдың жалғасын тап»
1. Өнер алды …. (қызыл тіл)
2. Тіл тас жарады….. (Тас жармаса бас жарады)
3. Шебердің қолы ортақ … (Шешеннің тілі ортақ)
4. Тіл қаруы сөз …. (Сөз аруы — ой)
5. Сөз сөзден туады ….. (Сөйлемесе неден туады)
6. Отыз тістен шыққан сөз …..(Отыз рулы елге тарайды)
Екінші кезеңнің бағаларын білу (ұпайы аз ойыншы ойыннан шығады)
Ойынымыздың үшінші кезеңі «Әдебиет әлемі». Бұл сайыста сіздерге әдебиеттік оқу пәнінен 10
сұрақ беріледі.
1. «Қазығұрт» тауы қазақстанның қай жерінде орналасқан? (Оңтүстік Қазақстанда)
2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі (Қазақ тілі)
3. Қазақстан Республикасының мемлекеттік туында нелер бейнеленген? (Ою-өрнек, күн, қыран)
4. Сұлтан Бейбарыс туған жерін қаай есіне түсірді? (Жусанды иіскеп)
5. «Үш бақытым» өлеңінде ақын қандай бақыт туралы айтқан? (Тіл, Отан, Халқы)
6. Абай атамыз айтқан бес асыл іс? (Талап, еңбек, терең ой, қанағат, рахым)
7. 5 дұшпанды ата? (Өсек, өтірік, мақтаншақ, еріншек, мал шашпақ)
8. 22 қыркүйек қандай мереке? (Тілдер мерекесі)
9. «Туған өлкем» өлеңінің авторы? (Ө.Тұрманжанов)ъ
10. «Медеу» мұз айдыны қай қалада? (Алматы қаласында)
Үшінші кезеңнің бағаларын білу (ұпайы аз ойыншы ойыннан шығады)
Сайысымыздың төртінші кезеңі «Көкпар». Ойыншымыз емін – еркін ой толғаулары үшін
сөздер беріледі. Сол сөздердің пайдасы мен зиянын баяндайық.
Төртінші кезеңнің бағаларын білу (ұпайы аз ойыншы ойыннан шығады)
2-жүргізуші: Сайысымыздың бесінші кезеңі «Жорға». Бұл кезеңге ұпай саны бойынша
алда келе жатқан екі сайыскер қатысады. Ойыншыларымыз 1 минут ішінде 10 сұраққа
жауап беруі керек.
I – ойыншыға:
1. Қандай сөздер бас әріппен жазылады? (кісінің аты – жөні, жер – су аттары, жан –
жануарлар атаулары)
2. Дауысты дыбыстар қалай бөлінеді? (Жуан, жіңішке)
3. «Бәрінен де жақсы» мәтіні кім туралы? (Ана туралы)
4. Кешкілік қарашы, Шамдарын санашы, — атты өлең жолдары қай шығармадан алынған?
(Алматы қаласы)
5. «Қасиетті шар» әңгімесі кім туралы? (Ә.Табылды(
6. Қазақстан Республикасының Астанасы қай қала? (астана қаласы)
7. Мұқағали Мақатаева Кім? (Ақын)
8. Қандай? Қай? Сұрақтарына жауап беретін сөз табы? (Сын есім)
9. Сұлтан Бейбарыстың өмірі қай елде өтті? (Араб елінде)
10. Жұп дауысты дыбыстарды ата? (а – ә, о – ө, ы — ү)
I – ойыншыға:
1. Т.Әубәкіров қай жылы ғарышқа ұшты? (1991 ж. 2 қазан)
2. Әбілқан Қастеев кім? (суретші)
3. Қандай сөздерді тасымалдауға болмайды? (Алғашқы буыны бір дыбыстан тұратын
сөздер)
4. 1935 ж. БҚО, Жымпиты ауданында дүниеге келген ақын (Қ.Мырза — Әли)
5. «У» қандай дыбыс? (Дауысты да, дауыссыз да болады)
6. Жуан дауысты дыбыстарды ата? (а,о,ы,ұ)
7. Ж.Молдағалиев қай жылы, қай жерде дүниеге келді? (1920ж. БҚО, Жыланды елді
мекені)
8. Ы.Алтынсаринннің шығармаларын ата?
9. Етістікке қандай сұрақтар қойылады? (Не істеді? Не қылды? Қайтті?)
10. Қазақстан Республикасының тұңғыш президенті кім? (Н.Ә.Назарбаев)
Әр тілде сөйле әлемді таң қылып,
Ана тілін білмеу қандай заңдылық?
Өсер балаң, байтақ далаң тұрғанда,
Ана тілім жасау керек мәңгілік.
Мәреге жеткен ойыншымыздың нәтижесін білу, сөз әділқазы алқасына беріледі.
Тәуелсізбін, өсемін, жетілемін,
Сен арқылы оянды көкірегім.
Тербетемін аяулы бесігімді,
Ана тілім, өркендеші, өтінемін.
Ойын жеңімпазы анықталып, сайыскерлер марапатталады.
2 қыркүйек тілдер күні тәрбие сағаты(Туған тілім-тірлігімнің айғағы)
Тәрбие сағатының тақырыбы: «Туған тілім-тірлігімнің айғағы».
Тәрбие сағатының мақсаты:1.Оқушыларды өз ана тілінің қадір-қасиетін біліп,
өз ана тілінің көркемдігін сезініп, сөз құдіретін
түсініп, оның адам өміріндегі маңызын ұғуға
үйрету.
2. Сөздік қорларын молайтып, шешендік өнерге
баулу.
3.Ана тілін қастерлеуге, адамгершілікке тәрбие-
леу.
Көрнекілігі: Журналдар, суреттер, нақыл сөздер.
Өткізу әдісі: Ауызша журнал.
Тәрбие сағатының барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі:
- Оқушылардың назарын аудару.
ІІ.Кіріспе сөз:
- Құрметті оқушылар, ұстаздар! Бүгін бізде ерекше тәрбие сағаты. «Туған тілім-
тірлігімнің айғағы» атты тәрбие сағатының мақсаты: Мемлекеттік тіліміздің мәртебесін
көтеру.
Анықтама беру: Мемлекетіміз ҚР деп аталады. ҚР-дың жер көлемі үлкен. Өз әнұраны,
елтаңбасы, туы, Атазаңы бар тәуелсіз елімізді Елбасы Н.Ә.Назарбаев басқарады.
Мемлекетімізде бірнеше ұлт өкілдері тұрады. ҚР тәуелсіз республика болып 1991 жылдың
16 желтоқсанында жарияланды. 1989 жылы 22 қыркүйекте Республиканың Жоғарғы
кеңесі қабылдаған ҚР-ң Тіл туралы Заңына сәйкес қазақ тіліне мемлекеттік мәртебе
берілді. Яғни қазақ тілі- мемлекеттік тіл болып жарияланды. 22 қыркүйек- Қазақстан
Халықтарының Тілдер күні деп жарияланды.
ІІІ. Көрініс: «Ең қымбат қазына»
Қатысушылар: қария, баласы, дана қарт.
Ертеде бір тілге жүйрік шешен қария көз жұмарында ұлына:
«Балам, әкем кедей болды деп қамықпа. Менің саған тастаған көп қазынам бар, соны
тауып алып қадіріне жет» депті. Бала кейіннен оны әрі іздейді, бері іздейді, таба алмайды.
Арып-ашып жүріп, ауылдағы абыз-ақсақалдарға мұңын шағыпты. Әлгі дана қарт тыңдап
болып:
«Әке баласына өтірік айтпас болар, ақтық демінде ақиқатын айтқан екен. Әкең өте
шешен адам еді, жарықтық. Оның саған қалдырған мол мұрасы- қасиетті тіл. Бәріміз
сөздің дәмін келтіріп, қалай сөйлеуді сенің әкеңнен үйренген едік. Дүниеде тілден қымбат,
мәңгілік мұра болмақ-па, сірә!» - деп аталы сөздің жұмбағын шешіп беріпті.
1- оқушы: Cен осы тіл ең қымбат қазына деген сөзбен келісесің бе, мүмкін біздің одан да
қымбат қазынамыз бар шығар?
2- оқушы: Жоқ, мен олай ойламаймын. Дүниедегі ең қымбат қазына, әрине тіл. Тіл- ең
алдымен қатынас құралы. Егер тіл болмаса, сен маған осы сұрақты қоя алар ма едің, ал
мен саған өз ойымды айта алар ма едім?
1- оқушы: Оның өте дұрыс. Шынында да тіл қатынас құралы болумен қатар ойдың да
көрінісі. «Тілі байдың – ойы бай» деп текке айтылмаса керек.
Оқушы тақпақтары:
1-оқушы: Туған тілім-бабам тілі- өз тілім,
Туған тілім-анам тілі - өз тілім.
Туған тілім- далам тілі- өз тілім,
Туған тілім- адам тілі- өз тілім.
2-оқушы: Туған тілде сыры терең жаным бар,
Туған тілде әнім менен сәнім бар.
Туған тілім тіл болудан қалса егер,
Жүрегімді суырып-ақ алыңдар.
3-оқушы: Сүйемін туған тілді анам тілін,
Бесікте жатқанымда-ақ берген білім.
Шыр етіп жерге түскен минутымнан,
Құлағыма сіңірген таныс үнің.
Ән «Ананың тілі»
4-оқушы: Туған тілім- тілі ата бабамның,
Өзіңдейсің ақ сүт берген анамның.
Қайда жүрсең меніменен біргесің,
Түсінікті сендей жақын маған кім.
Сенсің тілім бойдағы күш қуатым,
Сақтаушыңмын қорғауға бел буатын.
5-оқушы: Қазағым-ау, бір-бір үлкен жүрексің,
Қадамыңа бір құдайым гүл ексін.
Тәуелсіз ел- ана тілін ардақтап,
Тәуелсіз ел- ана тілін ту етсін.
6-оқушы: Хандардың қайталама қатерлерін,
«Ұлт бол» деген нығайтып қатарларын.
Мағжан мен Мұхтар, Жүсіпбектің,
Ұмытпа ешқашанда баталарын.
Мұғалім: Жастайыңнан қиялыңды-қиялға өрлеткен ғажайып ертегілер, шыншыл да
сыршыл аңыз-әңгімелер,ерлікті, елдікті дәріптеген батырлар жырлары, береке бірлікті
мақсат еткен өткір де өміршең шешендік сөздер, халық даналығы – мақал-мәтелдер ана
тілінде дүниеге келіп, әрбір адамға сол ана тілінде жетіп отырады.
Абай даналығына, Махамбеттің батылдығына, Бұқардың ақылгөйлігі мен халқына деген
жанашырлығына, Абылайдың данышпандығына, Бөгенбай мен Қабанбайдың ерліктеріне
сүйсініп, рухани өміріңе азық етесің.
7-оқушы: Тіл тазалығы дегеніміз- ана тілдің сөзінен басқа тілдің сөзімен шұбарламау.
8-оқушы: Тілдің тілден кеңдігі болғанымен, кемдігі болмайды.
Жақсыдан жадыңа алған бір ауыз сөз,
Асықпа түспеді деп қолыма тез.
Дамылсыз ізденуге ерінбесең,
Керегің өміріңде болады кез.
9-оқушы: Ана тілі, дана тілі, бақ тілім,
Сенсің менің қасіретті шаттығым.
Сенсің менің тазалықты пәктігім,
Сенсіз бақыт дүние тапты кім?
10-оқушы: Сенің әрбір тынысыңмен күн кешем,
Сен арқылы тіршілікпен тілдесем.
Ел бетіне қалай түзу қараймын,
Ана тілі егер сені білмесем.
ІV. «Кім шапшаң?».
Мақалдың алғашқы жолы айтылады, әрі қарай оқушылар жалғастырады.
11-оқушы: Жұртым-ай шалқақтамай сөзге түсін,
Ойланшы сыртын қойып, сөздің ішін, - депті Абай атамыз.
12-оқушы: Ақыл көркі-тіл, тілдің көркі- сөз.
Сөз өнері-киелі өнер.
13-оқушы: Өнер алды- қызыл тіл.
Әдептің басы- тіл.
V. «Ойлан, тап!»
Берілген сөздерден мақал құрастыру.
( ата, гүл, бала, жақсы, еңбек, өзен, Отан, ат, ер, батыр, тас, ел, ана).
VІ.Қорытынды:
Мұғалім: Адамды жұбататын да, ақыл беретін де, күш-қуат беретін де, ой-сана беретін
де осы сөз. Ана тілін ұмытқан адам өз өткенін де, болашағынан да қол үзеді. Міне,
осындай даналық сөздер бізге тіл арқылы жетті емес пе?!
Олай болса, біздің тілге деген құрметіміз шексіз.
Оқушылар хормен: Туған тілім-тірлігімнің айғағы,
Тілім барда айтылар сөз ойдағы.
Осы тілмен мен де бірге өсемін,
Өшсе тілім мен де бірге өшемін.
