Презентация "Қазақ тілінің ережелері" 1-11 класс
Подписи к слайдам:
Қазақ тілінің ережелері
1-11 сыныптар үшін
Фонетика
Лексикология – тіл туралы ғылымның бір саласы. Онда тілдегі сөз байлығы(қанатты сөздер), сөздің лексикалық мағынасы(тура-ауыспалы мағынасы, көп мағыналы сөздер, синоним, омоним, антоним), шығу тегі (диалект, кәсіптік, неологизм, кірме сөздер, архаизм) қолданылуы зерттеледі.
Антонимдер – мағыналары бір – біріне қарама – қарсы сөздер.
Сөздер:
Дара сөздер:
Шылаулар
Тұйық етістік
(неопределенная форма глагола) – шақпен, жақпен байланысы болмай, қимылдың атауын ғана білдіретін етістіктің түрі.
Келер шақ – будущее время:
Көпше (множественное число)
Өткен шақ – прошедшее время:
Етістіктің райлары
(наклонение глагола).
3)Ашық рай
Синтаксис – сөз тіркесі мен сөйлем, сөйлемнің түрлерін зерттейтін тіл туралы ғылымның бір саласы.
- Фонетика – тіл туралы ғылымның бір саласы. Онда дыбыстар, екпін және буын, үндестік заңы қарастырылады.
- Қазақ тілінде 42 әріп және 37 дыбыс бар.
- Екі белгі бар: ъ-айыру белгісі, ь- жіңішкелік белгісі.
- Қазақ тілінде тән әріптер 10: ә,і,ң,ғ,ү,ұ,қ,ө,һ,ы.
- Дыбыстар(звуки): дауысты, дауыссыз.
- Дауысты(гласные)-12 дыбыс: а,ә,о,ө,е,э,ү,ұ,у,ы,и,і
- 1) Еріндік(5):ү,ұ,у,о,ө; Езулік(7):а,ә,е,ы,і,и,э;
- 2) Ашық(6): а,ә,о,ө,е,э; Қысаң(6):ү,ұ,у,ы,и,і,;
- 3) Жуан(5): а,о,ұ,ы,у; Жіңішке(7):ә,ө,ү,і,е,и,у,э;
- Дауыссыз (согласные)– 25 дыбыс: б,в,г,ғ,д,ж,з,й,к,қ,л,м,н,ң,п,р,с,т,ф,х,һ,ц,ч,ш,щ,у(тау)
- қатаң(11):к,қ,п,с,т,ф,х, ч,ш,щ,ц
- ұяң(8): б,в,г,ғ,д,ж,з,һ,
- үнді(7): л,м,н,ң,р,й,у(уақыт)
- Буын(слог):
- ашық: а-на, қа-ла
- тұйық: ат, ақ, ән, ет
- бітеу: нан, тіл, қыс
- Тасымал - перенос
- Екпін(ударение) сөздің соңғы буынға түседі(постоянно падает на последний слог).
- 1)Буын үндестігі (слоговой сингармонизм)
- 2) Дыбыс үндестігі (звуковой сингармонизм)
- Буын үндестігі
- жуан+жуан + жуан
- жіңішке+ жіңішке+ жіңішке
- Бағынбайтын қосымшалар(не подчиняются правилу)
- көмектес септіктің жалғаулары: мен,пен,бен
- нікі,дікі,тікі
- еке,тай,жан,сымақ,(әкетай, көкежан)
- шет тілінен енген қосымшылар: паз,қор,ғой,кер, гер,кеш,хана,күнем,дар,ист,изм,бан,тал,уар,ов,ев
- (әсемпаз, еңбекқор, Әуезов)
- Дыбыс үндестігі
- Ілгерінді ықпал (прогрессивная ассимиляция)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- 2)Кейінді ықпал (регрессивная ассимиляция)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- 3)Тоғыспалы ықпал (прогрессивно- регрессивная ассимиляция)
- это влияние с двух сторон согласных звуков.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Омонимдер - жазылуы бірдей, бірақ мағынасы басқа сөздер.
- Лексикология
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- 1) Диалект сөздер (диалектные слова) – диалектілер, говорлар, жергілікті тіл ерекшеліктері.
- 2) Кәсіптік сөздер (рофессиональные слова)
- 3) Неологизм (новые слова - неологизмы)
- 4) Кірме сөздер (заимствованные слова)
- 5) Архаизм (көнерген – устаревшие слова)
- 1) Фразеологиялық сөздік
- 2) Қазақша-орысша сөздік
- 3) Орысша – қазақша сөздік
- 4) Лингвистикалық сөздік
- 5) Энциклопедиалық сөздік
- 6) Түсіндірме (толковый) сөздік
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- 1)түбір сөздер – бас, ел, қазы
- 2)туынды сөз - тәрбие-ші, бас+тық
- 1)қос сөздер (парные слова) – ата-ана, әп-әдемі, қайта-қайта
- 2)біріккен сөздер (слитные): қырық(40)+аяқ(нога)- қырықаяқ(сороконожка)
- 3) қысқарған сөздер(сложносокращенные слова): МАБ-мемлекеттік аралық бақылау,
- ПОМ – Первомай орта мектебі
- Күрделі сөздер:
|
|
|
|
|
|
- Көптік жалғау (окончания множественного числа)
|
|
|
|
|
|
- 2)Тәуелдік жалғау (окончание принадлежности)
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- 3)Жіктік жалғау ( Личные окончания)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- дауысты, р,л,й - мын,мін,мыз,міз
- қатаң, б,в,г,д -пын, пін, пыз, піз
- ж,з - бын, бін, быз, біз
- Жіктік жалғау присоединяется к последнему слову.
- Мысалы: Мен Қостанайда тұрамын.
- Біз оқушымыз.
- 4)Септік жалғау (падежные окончания)
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Зат есім (имя существительное)- заттың атын білдіретін атау сөздер.
- Сұрақтары: Кім? Кімдер?(адамдарға) Не?Нелер?
|
|
||
|
|
|
|
|
|
||
|
|
||
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
||
|
|
||
|
|
||
|
|
- Туынды зат есімдер төменгі жұрнақтар арқылы жасалады
- (Производные образуются при помощи следующих суффиксов)
|
|
|
|
|
|
|
|
- Зат есімнің болымсыз түрі
- (Отрицательная форма имен существительных образуется
- путем прибавления личных окончаний в 1 и 2 лице ед. и множ. числа к отрицанию ЕМЕС )
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Сын есім (имя прилагательное)– заттың сынын, сипатын, түрін, көлемін,сапасын білдіретін сөздер.
- Сұрақтары: Қандай? Қай? Кімнің? Ненің?
- Какой?-ая, -ое? Который? Чей? Чья? Чье? Чьи?
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Сын есімнің шырайлары (Степени сравнения прилагательных)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Сан есім (имя числительное)- заттың санын, мөлшерін, ретін білдіретін сөздер.
- Сұрақтары: Неше?Нешеу?Қанша? (Сколько?)Нешінші(Который)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- он – 10, жиырма -20; отыз-30; қырық-40; елу-50;алпыс-60; жетпіс-70; сексен-80;
- тоқсан-90; жүз-100; мың-1000; 1000000-миллион
- Есімдік (местоимение)- (зат есім, сын есім, сан есім) ауыстырып, солардың орнына жүретін сөздер.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Үстеу(наречие) -қимылдың,заттың сынының түрлі белгілерін
- сөздердің лексико-грамматикалық тобы.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Туынды үстеулердің жасалуы
- (Образование производных наречий)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Шылаулар (союзы и частицы)-тілімізде толық лексикалық мағынасы жоқ, бірақ сөз бен сөзді, сөйлем мен сөйлемді байланыстырып немесе сөзге қосымша мән үстеп тұратын көмекші сөздер.
- Шылаулар сөздер 3 бөлінеді:
- 1)Септеулік шылау
- 2)Жалғаулық шылау
- 3)Демеулік шылау
- Союзы и частицы могут быть разделены на следующие группы:
- 1)Септеуліктер(послелоги)
- 2)Көмекші есімдер(служебные слова)
- 3)Жалғаулықтар(союзы)
- 4)Демеуліктер(частицы)
- 5)Модаль сөздер(модальные слова)
- Септеуліктер(послелоги)
- соответствуют русским предлогам.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Көмекші есімдер(служебные слова)
- соответствуют русским предлогам: за,под,на,перед,у,внутри,возле,между,напротив.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Жалғаулықтар(союзы) соответствуют союзам русского языка.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Демеуліктер(частицы)
- вносят дополнительные смысловые,
- эмоциональные оттенки в значения отдельных слов.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Модаль сөздер (модальные слова) –
- для выражения точки зрения говорящего на отношение высказываемой мысли к действительности.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Одағай (Междометия)-
- сөйлеушінің шындыққа, болмысқа қатысын,
- көңіл-күй,сезім арқылы білдіретін сөздер.
|
|
|
|
|
|
|
||
|
||
|
||
|
||
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||
|
- Еліктеу сөздер (подражательные слова)-
- слова, которые передают различные звуки живой и неживой природы:
- человека, животных и предметов.
|
||
|
|
|
|
|
|
- Етістік (глагол) – заттың қимылын, ісін, күй-жайын білдіретін сөз табы.
- Сұрақтары: Не істеді? Не қылды? Не істелінді? Қайтті?
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Туынды етістіктің жасалуы
- (Образование производных глаголов)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Етіс (Залог)
- Қазақ тілінде 4 түрі бар.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Тұйық етістік етістіктің түбіріне –У жұрнағын қосу арқылы жасалады
- (путем прибавления к глагольной основе суффикса -У).
- Оқ+у – читать
- Жаз+у – писать
- Ойла+у - думать
- Есімше (причастие)-
- бірде есім сөздердің, бірде етістіктің қызметін атқаратын етістіктің түрі.
- Есімшенің 4 түрі бар.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Көсемше (Деепричастие)-
- бірде үстеудің, бірде етістіктің қызметін атқаратын етістіктің түрі.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Етістіктің шақтары (Время глагола):
- осы шақ(настоящее), келер(будущее), өткен(прошедшее).
- Осы шақ – настоящее время
- Нақ осы шақ (Собственно-настоящее время-простая форма)
- а) жалаң нақ осы шақ (простая форма)образуется от 4-х глаголов:
- отыр(сидит), тұр(стоит),жатыр(лежит), жүр(ходит),
- к которым присоединяются личные окончания.
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- ә) Күрделі нақ осы шақ (сложная форма) образуется путем сочетания основного глагола и одного из вспомогательных глаголов:
- отыр(сидит), тұр(стоит),жатыр(лежит), жүр(ходит).
- Основной глагол принимает суффиксы деепричастий – п,-ып,-іп.
- Глаголы БАР,КЕЛ,АПАР,ӘКЕЛ принимают суффиксы –а/-е и сочетаются только с глаголом ЖАТЫР.
- Вспомогательные глаголы принимают личные окончания.
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- 2) Ауыспалы осы шақ (настоящее переходное время)
- обозначает непрерывное действие.
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Келер шақ – будущее время:
- 1) болжалды келер шақ
- (будущее предположительное время)
- 2) мақсатты келер шақ
- ( неопределенное время)
- 3) Ауыспалы келер шақ (переходное будущее время)
- 1) Болжалды келер шақ (будущее предположительное время)
- имеет оттенок «возможно, может быть»
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- 2) Мақсатты келер шақ ( неопределенное время)
- имеет оттенок намерения.
- Жекеше (единственное число)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- 3) Ауыспалы келер шақ (переходное будущее время)
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Өткен шақ – прошедшее время:
- 1) жедел өткен шақ (недавно прошедшее время)
- 2) бұрыңғы өткен шақ (давно прошедшее время)
- 3) ауыспалы өткен шақ (переходное прошедшее время)
- 1) жедел өткен шақ (недавно прошедшее время)
- Жекеше (единственное число)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Көпше (множественное число)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- 2) бұрыңғы өткен шақ (давно прошедшее время)
- а) Жекеше (единственное число)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Көпше (множественное число)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- ә) бұрыңғы өткен шақ (давно прошедшее время)
- Жекеше (единственное число)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Көпше (множественное число)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- 3) ауыспалы өткен шақ (переходное прошедшее время)
- Жекеше (единственное число)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Көпше (множественное число)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- 1)бұйрық рай
- (повелительное наклонение)
- 2)қалау рай
- (желательное наклонение)
- 3)ашық рай
- (изъявительное наклонение)
- 4)шартты рай
- (условное наклонение)
- 1)Бұйрық рай (повелительное наклонение) выражает приказание, пожелание, просьбу, призыв.
- Жекеше (единственное число)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Көпше (множественное число)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- 2)Қалау рай (желательное наклонение) выражает желание.
- Жекеше (единственное число)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Көпше (множественное число)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- 3)Ашық рай
- (изъявительное наклонение)- үш жақтың жасалу жолдары
- (Мен келдім; келе жатырмын; келемін; келгенмін);
- Реальное действие в настоящем,
- прошедшем и будущем времени.
- 4)Шартты рай (условное наклонение) выражает условие.
- Жекеше (единственное число)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Көпше (множественное число)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Синтаксис – сөз тіркесі мен сөйлем, сөйлемнің түрлерін зерттейтін тіл туралы ғылымның бір саласы.
- Сөз тіркесі(словосочетание): есімді сөз тіркесі, етістікті сөз тіркесі.
- Сөз тіркесі бағыныңқылы сөз(бірінші), басыңқы сөз (екінші) сөздерден тұрады.
- 1) Есімді сөз тіркесі - басыңқы сыңары есім сөзден болған сөз тіркесі.
- 2) Етістікті сөз тіркесі - басыңқы сыңары етістіктен болған сөз тіркесі.
- Сөз тіркесі бола алмайтындар: тұрақты тіркестер, күрделі сөздер.
- Сөздердің байланысу түрлері. (Виды соединения слов).
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Сөйлем (предложение)- тиянақты ойды білдіретін сөздер тобы.
- Сөйлем: жай сөйлем, құрмалас сөйлем.
- Сөйлем айтылу мақсатыны қарай(по цели высказывания):
|
|
|
|
|
|
|
|
- Сөйлем құрамына қарай(по составу ):
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Сөйлем мүшелері (члены предложения):
- Тұрлаулы мүшелері – главные члены предложения
- Тұрлаусыз мүшелері- второстепенные члены предложения
- Тұрлаулы мүшелері – главные члены предложения
|
|
|
|
|
|
- Тұрлаусыз мүшелері- второстепенные члены предложения
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Салалас құрмалас сөйлемнің түрлері және шылаулары
- (виды сложносочиненных предложений и их союзы).
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Сабақтас құрмалас сөйлемнің түрлері және шылаулары
- (виды сложноподчиненных предложений и их союзы).
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Педагогика - еще материалы к урокам:
- Презентация "Неделя детской книги"
- Презентация "Использование метода синквейна в работе с дошкольниками"
- Сценарий внеклассного мероприятия для родителей "Мы все знакомы очень давно"
- Как научить детей писать сочинение по картине 1-4 класс (любой УМК)
- Рабочая программа дополнительного образования "Основы дизайна"
- Конспект по познавательному развитию "Путешествие в далёкий космос"