Конспект НОД "«Хальмг цә»(товчлгч кичәл)"
Кичәлин төр: «Хальмг цә»(товчлгч кичәл)
Күсл:
• Хальмг цәәhин тускар бичкдүдин медрл өдлүлх;
• Хотын темдг, бәәдл медүлҗах үгмүд медҗ, тодлҗ авх;
• Яhж хальмг цә чандгинь, өәәгин зокалмуд куукдтә давтад тодлх;
• Үгин көрн байжулх;
• Күүкдиг хальмг улсин авъясла таньлдулх
Давтх үгмүд: ниск,усн,үсн,тосн, давсн, цә, шанһ, чанна, самрна.
Дөнцл: зургуд, наадһас, мнемосхемс
Олзлх эв - арh: күүндвр, наадн, үзүллhн, дун, би.
Кичәлин йовуд
Бичкдүд залд орад ширд деер сууцхана.
Мендлhн
Бгш: Мендвт, күүкд!
Бичкдүд: Мендвт, Лариса-багш.
Багш: Яhж бәәнәт?
Бичкдүд: Му биш/сән бәәнәвидн.
Багш: Күүкд,эндр мадн хальмг цәәhин тускар келхвидн.
Хальмг улсин эдлдг хот олн зусн.
(Слайд узулх)
Багш:Кен келх, ямаран хот?
Бичкдүд : Боорцг, бөөрг, махн, һуйр, дотр, цә.
Багш: Болв хотын дееҗнь – мана хальмг цә. Хальмг улс келнә: « Цә шингн болвчн –
идәнә дееҗ».
Сюрпризный момент ( ээҗ ирнә)
Ээҗ :Мендвт, мини бичкн иньгүд!
Бичкдүд: Мендвт, ээҗ!
Ээж: Би соңслав, тадн эндр цәәһин тускар келхәр бәәнәт.
Гемтәhинь эдгәдг,
Арh угаднь
Чидл урhадг-
Аршан болсн цә.(Салмин О.)
Хальмг цә Хар теңгсин көвәд Адыгея, Грузия гидг hазрт урhна.
Хальмг цә кундәрн 2 киил 100 грамм.(үзүлнә), (слайд №2)
.
Багш: Мана ээҗ таднд бичкн авдр авч ирв, секәд хәләя, юн дотрнь бәәнә?
Д/н «Юн бәәнә?»
(күүкд неҗәдәр босад авдрас юм һарһна, ширә деер тәвнә)
Бичкдүд (нежәдәр) келнә: тосн, давсн, зят, усн, цә,үсн
Багш:Эн цугтан нег үгәр юмб?
Бичкдүд: Эн хот.
Багш: Эн хамг юмнас ю кенә?
Бичкдүд: цә чанна
Ээҗ: Бостн , наартн.Ода цә чанхм, тадн нанд нөкд болтн түрүләд ю кехм?
Бичкдүд: Түрүләд ниск авхм, дакад ю кехм.
Адьян: нискд ус кехм.
Ээҗ: нисктә усан һал деер тәвхм.
Ээж: Чик?э, цааранднь давс тәвхм.
Ямаран зокал меднәт?
Бичкдүд: Хоосн хар ус буслһдм биш.
Ээҗ: Сән,цааранднь ю кехм?
Руфина: Цә тәвхм.
Багш: Ямаран зокал меднәт?
Цәәг сукәр чавчдм биш, хурц утхар утлад хәәстә уснд тәвәд буслhна.
Ээҗ: Цә тәвәд буслхла , ю тәвнә?
Бичкдуд: Дакад зят тәвәд буслһна
Ээҗ: зәрмснь хальмпр тәвнә.
Цәәгин агинь hарад, улаhад, сәәхн үнр канкнад ирхлә үс кеедмн. Үстәhән буслhад, дакад
тос тәвәд, самрна. Цә самрхларн бару нам татҗ самрх кергтә.Цәәг шанһар самрна 99
дәкч, цә самрхла амтн орад, откн болдмн.
Багш:
«Зандн гидг цәәhән чанад,керә даам тос тәвәд уучкад,сур кевтә сунад, суха кевтә улаhад,
унтад одв», - гиҗ Җанhрин баатрмудин тускар кезәнә келдг бәәҗ.
Хальмг цә кезәнәс авн ик кундтә, чинртә хот бәәж.
Багш: Бичкдуд, ода нанд кен цәәәhин зокалмуд давтж келх?(мнемосхем олзлад)
Айна: Хоосн хар ус буслhдм биш.
Алдар: Цә сукәр чавчдм биш.
Алина: Бару нам татж самрх кергтә.
Очир: Агнь hархла үс, тос, давс тәвнә.
Ангелина: Дееҗ тәвнә.
Алтан: Кемтрхә ааhд цә кеедм биш.
Гиляна: Ааh хойр hарарн өгдм.
Улан: цә көгшн күүнд түрүләд өгдм.
Айна: Ааh көмрдм биш.
Багш: Чик, тентн му йор.
Цә авсн күн бас хойр hарарн авх зөвтэ, дакад барун hарин нерн уга
хурhар цацл цацад йорэл эвх зовтә.
( Багш цә кеҗ өгнә.)
Багш: Ээҗ ода йөрәл таднд келх.
Ээҗ:
Идән – чигән элвг- делвг болҗ
Халун хальмг цәәhән ууж,
Хавтха хальмг боорцган идҗ
Оньдин дөрвн цагт
Амрҗ, җирhҗ йовтн!
Бичкдүд: Тиигтхә!
Багш: Ода күүкд медсн цәәһин туск шүлг келхәр бәәнә.
1. Цәәhәр зулан өргдг
Цәәhәр дееҗ бәрдг
Цәәhәр гиичән тосдг
Цәәhәр хот кеедг.
2. Адhҗ йовсн бийнь
Агчмд номhрад суунат
Ааhта улан цәәhәс
Аман кургәд амснат.
Багш: Цәәһин туск шүлгүд чигн бәәнә, дуд чигн бәәнә. Мана Лаганя һазрин бичәч,
көгҗмч Увшан Альчан Иван « Хальмг цә» гидг ду бичсмн, босад дуулый.
(слайд №3)
Дун «Хальмг цә»
Багш: О калмыцком чае написаны стихи и на русском языке, послушайте:
Руфина:
Чай калмыцкий, чай волшебный
Каждый день его я пью.
Всем известно, чай целебный
Я им жажду утолю.
Ева:
Чай сварить не сложно столь.
Он - молочный, молочай.
Масло, пряности и соль
Плиточный зеленый чай.
Вверх половник поднимаешь,
Чай обратно выливаешь
Так мешаешь раз, два…семь,
А всего семь раз по семь.
Сорок девять раз мешаешь
Говорят у нас «шамраешь»
Ты считала, он считал,
Что молитву прочитал.
Витя:
Пил джомбу я у даргинцев,
У балкарцев, кабардинцев.
Видел, пьют его армяне.
Слышал, пьют его цыгане.
Пьют везде калмыцкий чай,
Ты попей и не скучай!
Багш: А как еще называют калмыцкий чай, хальмг цә? – Җомба.
На всех праздниках «Зул», «Цаһан Сар», на различных торжествах, свадьбах самым
почитаемым напитком является калмыцкий чай.
Д/наадн «Кергтәнь ав?»
Җомба чанхла юн кергтә, олн зургудас кергтәнь түүж авх кергтә, зургт зурата: заhсн,
махн, өндгн, усн, тосн, давсн, тосн,үсн,зят,хальмпр…)
Багш: Йир сән.
Ода күүкд билхәр бәәнә
Танец с пиалами.
Багш: Мана кичәл төгсҗәнә, зуг тадн медх зөвтәт хальмг цә йир кучтә юмн. Хотын дееҗ
гинәвидн. Гиичд чигн ирсн, киитнд даарад, халунд шатад, ундасад йовсн күүнд хамгин
түрәнд хальмг цә өгдм.
Алина:
Цәәhәс эмтәхнь уга,
Цәәhәс чинртәнь уга,
Цәәгәс унтәннь уга,
Цәәhәс ахнь уга.
Багш: Ода цугтан Цәәһән ууя.
Ирсн ээҗд ханлтан өргҗәнәвидн!
Менд, байрта харhий
Муниципальное казенное дошкольное общеобразовательное учреждение детский сад
«Солнышко»
Хальмг келнэ кичәл
«Хальмг цә»
(товчлгч кичәл)
(ах баг)
Хальмг келнә багш
Кушан Л.В.
г.Лагань
