Открытие недели химии и биологии
Открытие недели химии и биологии
Ведущий Давно мы знаем: на Земле есть школы
Где обучает человечество детей.
Предметов изучаются там горы
Чтоб передать все знанья поскорей
Биология Я основа организмов разных
И здесь не надо рассуждений праздных
Я человеку жизнь дала! Так кто же
Со мной тягаться в этом мире может?
Ботаника, а с ней и зоология,
И юные бионика, генетика
И анатомия, важнейшая для медика
Все выросли под крышей биологии!
Химия А без меня вы сможете дышать?
Иль в организмах пищу расщеплять
Земля, вода и воздух – эта я!!!
Все из моих на свете элементов
Их свойства знает только мой предмет.
Так что ж без химии весь белый свет?!
Предмет достоин мой приоритета
Нет, я всего нужней! И это ясно!
География Ведь без меня видеть вам по домам
Дала вам море я открытий разных
И первенство свое я не отдам
Я королевой всех наук себя считаю!
Мне каждый уголок знаком,
Любого континента климат знаю,
Богатства недр, народов отчий дом
Биология Я скажу вам честно, кокетства!
Биология мне ближе всех наук,
Человек - мой самый лучший друг,
И с животными дружу я с детства
Химия Но природа химии создание!
От воды и камня до белка
И структура сложный ДНК,
Химия – опора мирозданья
География Я гуляю по лесам, долинам;
В дождь в пещерах прячусь иногда;
В море плаваю и пью из родника
Географии заманчива картина.
Химия - Какая мысль! – как точно, емко, метко!
- Единство знания! – Вот то что нужно иначе!
Биология - Мы наконец – то вырвемся из клеток!
- И хром науки превратится в дружбы храм!
- В объединение начало всех начал
Биология - Так Менделеев давно уже сказал!!!
Ведущий Так какого ответа вы ждете
Какая из наук всего важнее
Да и не проблема вовсе это,
Ведь любят науки важен труд
Изучайте науку химию, биологию, географию
Эти предметы которые создали и тебя
Без них ты не проживешь и ни дня
Неделя химии и биологии
Приветствуют вас !
В добрый путь к знанию!
Химия – биология атналыгы
28.01 02.02
1 көн - Кешеләр, саклагыз җиремне!
- Әдәби музыкаль кичә - 5 класс
Сау бул ботаника, исәнме зоология!-
Шаяннар, тапкырлар кичәсе- 7 класс
2 көн - Фәндә аның исеме мәңге калыр.
А. М. Бутлеровның тууына -180 ел
Театральләштерелгән тамаша-10 класс
Викторина – Гаҗәеп өчлек - 9-11 класс
3 көн - Күл буенда ниләр бар?
- Әдәби композиция - 7 класс
4 көн - Кошлар – табигать могҗизасы
-Уен – сәяхәт - 6 класс
5 көн - Язмышым үз кулымда
-Театральләштерелгән тамаша - 9 класс
6 көн- Химия лабораториясендә тамаша
8 класс
ТЕАТРЛАШТЫРЫЛГАН ТАМАША
Максат:-Укучыларны тәмәке, аның тарихы, составы, организмга
зыяны белән таныштыру;
- тәмәкенең кеше сәламәтлегенә ясаган зыянын , органнар
сыйфатында балаларга җиткерү;
- сәламәт яшәү рәвешен пропагандалау;
- Укучыларның сәнгать культурасын үстерү;
Җиһазлау: агачлар, агач төбе , кулдан ясалган тәмәкеләр, өстәл,
көзге, бизәнү өйберләре, себерке, чыгарылган газета, телевизор,
йөрәк, баш мие, ашказаны
Катнашалар:8 -11 сыйныф укучылары
Алып баручы:Бу гадәти булмаган хәл ике дус арасында була:
Рамил һәм Булат. Менә беркөнне алар дәрестән соң өйләренә
юнәләләр.Мәктәп юлында үзләренең малайлык хәлләрен сөйләшә-
сөйләшә әкрен генә өйләренә атлыйлар.
Рамил. Мин бүген тагын химия дәресеннән җавап бирмәдем.Ярар
иде дәресне хәзерләсәм, кичә кич белән яхшылап хәзерләдем, ничек
дәрескә кердем, баштан бөтен белем очты. Бернәрсә хәтерләмим.Ни
өчен шулай, башыма сыймый.Укытучы бу синең тәмәке
тартуыңның нәтиҗәсе,- ди.Мин ышанмый.Тарту монда гаеплеме?
Булат.Минем белән тагын да хәл начаррак, әтине мәктәпкә
чакыралар,Дежур укытучы минем минем бәдрәфтә тартумны
күргән.
Рамил. Нәрсә алар безгә ябыштылар, әти-әниләр һәм укытучылар.
Аларга дәрестә хәзерлә,мәктәпкә дә соңга калма,тегеләй дә итмә,
болай да эшләмә.Буш вакытында тартырга, уйнарга да ярамы,алар
безгә бәйләнмәсеннәр иде.
Булат. Әйдә,әнә тегендә агач төбенә утырып бер көйрәтик әле.
Рамил. Беркөнне кич белән ,
Эш тапмыйча йөдәгәч...
Малайлар белән капка төбендә
Кызлар күзләп арыгач,
Миңа эндәшә берсе:
Син,Рамил,тартып кара,
Егет шунда булырсың!
Тәмәкесен тәкъдим итте,
Зажигалка кабызды.
Их;мин капкынга ,
Капканмын бит ансат
Юк, - дип әйтергә шуңа
Җитмәгән ихтыяр көчем.
(Малайлар тәмәкеләрен яшерәләр)
Әби. Егетләр исәнмесез,яхшы булган әле,миңа кунакка килгәнсез.
Мин мондый асыл егетләрне күптән күргән юк.Нәрсә,сез оялып
тормагыз,рәхәтләнеп тартыгыз.Мин сезне ачуланмыйм,мактыйм
гына.Булдырасыз! Бөтенесен дә тыңлап торсаң,тартыгыз,бу бит
сезне егет итә,файдалы да дип,- уйлыйм мин. Менә мин балачактан
тартам, бернәрсә юк,Ләкин менә аякларым гына тыңламый,авырта
башладылар,гел йөткертә башлады,салкын тидердем ахрысында.
.Булат. Әби,сез очраклы рәвештә ялгышмыйсызмы? Бәлки сез безне
башка берәү дип, кабул итәсездер?
Әби. Минем күгәрченнәрем,ялгышмыйм.Мин сезгә гади түгел,ә
сихерле бүләк бирәм. Мин күптән инде,минем күңелемә хуш килүче
малайларны көтәм, ләкин әле тартучыларны очрата алганым юк иде.
Менә бу утлы күмерне минем тапшырып калдырасым бар,мин аны
яшь тартучы кешегә генә бүләк итәсем килә.Минем бу әйберем бик
кыйммәт тора.
Рамил. Нинди сәер әби! Тарткан өчен ачуланмый,ниндидер серле
әйбер дә бүләк итә.
Әби. Әйе мин сәер,мин гади сихерче.. Миңа бернәрсә дә куркыныч
түгел. Сез бит үзегез хыялландыгыз,сезгә беркемнең дә бәйләнүен
теләмәдегез .Менә алыгыз моны,теләгегезне әйтегез,сезне беркемдә
ачуланмас,теләкләрегез кабул булыр.
Алып баручы.Шулай ди дә әби ,юкка чыга.Утлы күмер кала.
Булат. Кызык!Теләкләр чыннан да тормышка ашар микән?Мин
компьютер алыр идем,ә син...
Рамил. Белмим инде. Без хәзер яхшы яшәрбез. Бер укымыйча да
БДИ ларны бишкә бирәбез, алтын медаль алабыз. Әйдә барысын да
шаккаттырыйк.
Булат. Сихерче, минем уема мондый фикер килә әле, минем
укыганым бар, алар бит бик явыз кешеләр булганнар. Ә бу бик изге,
монда нәрсәдер не- то.
Рамил. Әллә ул безгә начарлык тели микән?
Сихерче өе. ( Бизәнеп утыра, нервлана, ишек янында солдат тора).
Тагын бернәрсә барып чыкмый. Бик яшь бит әле мин, битем
ямьсезләнде, җитмәсә гел йөткерәм, аксыйм. Әни әйтте миңа: “
Утлы күмерне алма, тартма, матурлыгыңны һәм яшьлегеңне
югалтма,- дип. Бер генә мәртәбә тарттым, гомерем буе аңа
бәйләндем. Ярар, хәйләкәрлек эшләдем әле. Хәзер егетләр алып,
тартып карасалар, начарлыкларым аларга күчә. ( Себеркесен алып
идәнгә бәрә,шартлау тавышы, кара төтен күтәрелә. Себеркегә
утырып чаба.)
Солдат. Их, карт карга! Үзе яшәрмәкче була, ә башкаларга- кайгы.
Моны туктатырга кирәк! Уйладым мин, малайларга сихерле
телевизор җибәрим әле.
Булат: ( телевизор кабыза).
Я несчастный серый волк,
В сигаретах знаю толк.
С ранних лет я курил,
Даже в школу не ходил.
Заяц пил морковный сок,
И ходил он на каток.
Заяц в школе не курил,
И со спортом он дружил.
Почему меня шпогняет,
И в мультфильмах обижают.
Зайчик- мальчик молодец,
Ну, а мне пришел конец.
( Бүре егыла).
Моңсу йөрәк. Нәрсә өчен борчыласыз. Талчыккан кыяфәтле?
Миңа нишләп борчылмаска , минем хуҗам көчемне сакламый,
яшәргә аз гына калды: син үзең беләсең, 1 сигарет тарткач ,никотин
канга 3мг эләксә, кан тамырлары тарая,ә кан йөрсен өчен безгә күп
көч сарыф итәргә кирәк. Инфаркт булырга мөмкин.Кыскарулар 20%
көчсезләнә. СО кислород белән тәэмин ителешне начарлата, ешрак
стенакордия белән авырта, тамыр кысылгач, очлыкта авырту
барлыкка килә, аксый.
Шат йөрәк. Хуҗам мине ярата, көндә физкультура белән
шөгельләнә, саф һавада була. Тәмәке тарту турында уйламый да.
Баш мие.Никотин башта минем тамырларын киңәйтә,кан агу
көчәя,соңыннан кисәк кыса, кан әйләнеше җитми ,кан басымы
күтәрелә.
Ашказаны.Тешләр сары,тишемнәр барлыкка килде,тешләр
бозылалар.Миңа азык яхшылап эшкәртелеп керми,азык булмасада
ашкайнату согы бүленеп чыгып,минем эчке стеналарымны ашый
һәм җәрәхәтләр барлыкка килә башлады.
Рамил. Бүген телевизорда саташкан. Әйдә дәрескә утырыйк әле.
Булат. Европалылар арасында тәмәке тарту күренеше белән
очрашкан беренче кеше Христофор Колумб була. 1492 елда Яңа
дөньяга беренче сәяхәте вакытында ул Куба утравында
яшәүчеләрнең төтенләп торган ниндидер үсемлек яфракларын
суырып йөрүләрен күргән. Әлеге үсемлек-коаба, ә салынган
катнашмаларны эчкә суыру төрепкәсе табако дип аталган. Табак
сүзе шуннан килеп чыккан да инде. Шунысы игътибарга лаек:
Европада тәмәке беренче чорда бары тик медицина максатларында
гына файдаланылган. Россиягә тәмәке беренче тапкыр 1583 елда
кертелә. Ул чорда илдә тәмәке тарткан кешеләр хакимиятләр һәм
руханилар тарафыннан эзәрлекләнгән. Алексей Михайлович
патшалык иткән чакта тәмәкене сатып алу, сату һәм куллану тыела.
Тәмәке тарткан кешегә 60 тапкыр таяк белән сугу җәзасы бирелгән,
шушы гөнаһлы эшне башкарганда кабат тотылганнарның
борыннары киселгән. Тәмәке тарту күп кенә зур янгыннарның
сәбәпчесе булган. Мәскәүдәге шундый бер бөлдергеч янгыннан соң,
1634 елда патша Алексей Михайлович үлем куркынычы белән янап,
тәмәке тартуны һәм сатуны тыю турында указ чыгарган.
Николай1 ХIХ гасырда шулай ук тәмәке тартуга чикләүләр
керткән, әмма ул үлгәннән соң алар юкка чыгарылган. АлександрII
исә урамда һәм җәмәгать урыннарында тәмәке тартырга рөхсәт
биргән.
Хәзер тәмәке тарту эпидемия рәаешен алды. Европа өлкән
яшьтәге кешеләрнең яртысына якыны тарта. Шунысы игътибарга
лаек: алга киткән илләрдә тартучылар саны кими,ә артта калган
илләрдә арта бара .
Россиядә 25 -34 яшьлек кешеләр арасында17млн. ир-егет һәм 5,5
млн.хатын-кыз тәмәке тарта. Ә яшүсмерләр арасында хәл ничек
тора соң? Казанда,мәсәлән,Х сыйныфка җиткәндә яшүсмер
малайларның яртысы, кызларның1\4тәмәке көйрәтергә өйрәнеп
җитә. Малайлар-12-16 яшьләрдә,кызлар1-2 елга соңрак сигарет
көйрәтә башлый.
Рамил.Тәмәке төтенен өйрәнеп химиклар, аның составында 91
органик матдә барлыгын белгәндер.Никотинның таркалуы
нәтиҗәсендә 1200 төрле кушылма барлыкка килә. Никотинның
структур берәмлеге-пиридин боҗралы, алкалоидлар классына керә,
көчле нигез, төссез майсыман сыеклык,очучан. Һәрбер ачу шикелле
ул башта ярсыта, ә аннан соң ияләнү барлыкка килә, кеше хроник
агуланса-гемоглабин тоткарлана,органнар кислородка ачыгу
тоя.Дегет,канцероген сумала, синиль кислотасы үпкәгә
эләгеп,организм селәгәйдә эри,ашказанына эләгә.Бензопирин һәм
дегет үпкәдә рак авыруын чыгара.Азот оксиды,кырмыска,серкә
кислотасы сулыш юлларын ялкынсындыра.Үпкә эластиклыгын
югалта,тереклек сыемы кими,ул йөткерә башлый,еш-еш
сулый,йөгергәндә хәле бетә.Һәр сигарет кеше гомерен 6 минутка
кыскарта.
Алып баручы.Безнең малайлар куркыныч төш күрделәр.
Рамил. Миңа куркыныч төш керде, без синең белән органнарга
эләктек һәм алар үзләренең тереклек эшчәнлекләреннән
зарландылар.
Булат.Кара әле икебезгәдә шул ук төш кергән.Могҗиза.бу дөрес
булса, без вакытсыз тормыш белән саубуллашырбыз бит.
Солдат.Минем хәйләкәрлегем булышты- сихерле
телевизор.Малайларның соңгы карары нинди булыр билгесез.
Рамил. Тартмаска кирәк,бүтән тартмаска.
Адәм хурлыгына калмаска.
Тәмәке тартуны ташлыйк,
Спорт белән шөгельләнә башлыйк.
Алып баручы.Яшь тә,матур да булырсың
Кайбер серләрне белсәң
Үз-үзеңне хөрмәт ит син
Сәламәт булыйм дисәң.
Тыңлагыз,яшьтәшләрем!Сезнең язмышыгыз үз кулыгызда!Сезнең
киләчәккә үз карашыгыз, үз фикерегез булырга тиеш! Һәркемнең
хаталанырга хакы бар,ләкин тормышта хаталарсыз гына бернәрсәдә
өйрәнеп булмый.Вакытында шушы хаталарны төзәтә дә белергә
кирәк.Үз сәламәтлегебез,үз язмышыбыз үз кулыбызда!Сәламәт
тән,сәламәт рух белән яшик!
Александр Михайлович Бутлеровның тууына -180 ел
Максат:
- укучыларны органик химия фәненә нигез салучы , Казан химиклар
мәктәбенең асылташы, якташыбыз Александр Михайлович
Бутлеровның тормыш юлы, хезмәт эшчәнлеге, фәнни батырлыгы
белән тирәнтен таныштыру;
-укучыларда шундый зур шәхесләр аша, фәнгә мәхәббәт
тәрбияләү,
- галимнәр батырлыгы аша, патриотик тәрбия бирү, үз туган җирең
белән горурлану хисе булдыру;
Җиһазлау:
Портрет-А.М.Бутлеров, канатлы сүзләр,рәсем –Бутлеров
кабинеты,органик химия фәне, модулләр
Катнашалар:9-11 сыйныфлар
Алып баручы.1828 елның 25 августында гүзәл Кама елгасы
ярларындагы Чистай шәһәрендә туган.Аның тормыш юлы кызыклы
һәм вакыйгаларга бай була.Бутлеровның әтисе Михаил Васильевич
Ватан сугышында 1812 елда катнашкан кутузовчы була.Отставкага
чыга,полковник дәрәҗәсендә Бутлеров авылында гомер
кичерә.Сашага атна булганда әнисе үлеп китә.Сашаның балачагы
Чистай өязе Шантал авылында уза.
Бутлеров.Мине башта алифба укырга ,язарга,француз һәм немец
телендә сөйләшергә өйрәттеләр, аннан соң Топорнин пансионына
укырга җибәрделәр.
Әтисе.Син үзең үзеңә юл салырга тиеш!
Алып баручы.Саша бик чиста,пөхтә,тәртипле малай була.Якын
иптәше Тоня белән порох ясыйлар.Ләкин аларның беренче
тәҗрибәләре уңышлы чыкмый.
Тоня.Бенгаль уты ясыйк әйдә,мин аның составын беләм.(тавыш
ишетелә.Каш һәм чәчләре көя).
Алып баручы.Бандитлар сез пансионатны шартлатмакчы
булдыгызмы?
Алып баручы.Сашаны 3 көн хәттә ашатмыйча почмака.”Зур
химик” дип кара такта элеп бастырып тоталар.Ул чакта мыскыл итү
булып тоелган бу сүзләр соңыннан дөрескә әверелә. Ул үзенең
тәҗрибәләрен ясаудан туктамый, киресенчә гомерен химия фәненә
багышлый. Табигатьне ярата, өендә ташбака, ак тычканнар тота.
Әтисенең теләге буенча университететка физика-математика
бүлегенә укырга керә, ләкин ул үз теләге буенча табигый- фәннәр
бүлегенә күчә.
Бутлеров.Мин химия фәнен бик яратам. Ләкин мине профессор
Клаус лекцияләре канәгатләндерми. Мин Николай Николаевич
Зинин лекцияләренә йөрер идем. Зинин лаборатор эшләр вакытында
Бутлеровның бик сәләтле булуын сизенә һәм оста фәнни тикшерү
эшләре алып барыр бу,-дип уйлый.
Зинин Сез миннән биремнәр алырга уйламыйсызмы?
Бутлеров Сөенеп...
Зинин Алма һәм галло кислотасын табуны мин Либих китабыннан
таптым. Аның дөреслнген тикшерергә телим.
Алып баручыУл озак вакытын бу хезмәткә багышлый. өендә
лаборатория җиһазлый.Анын биология өлкәсендә дә тупланган
хезмәтләре күп була“Идел-Урал фаунасының көндезге күбәләкләр”
хезмәте буенча галим дәрәҗәсе ала һәм университетта эшкә кала.
Лобачевский һәм Клаус, Бутлеровның исеме дөньяга танылачак, -
дип белдерәләр. Казанда яшь галим химия лабораториясен бик
примитив хәлендә ала.
Бутлеров Лаборатория 1 залдан, 7 тәрәзәдән, 2 өстәл, зур мичтән
тора. Монда фәнни – тикшеренүләрдә, лекцияләр, тәҗрибәләр,
пычрак приборларны юу да, бар да башкарыла . Газ юк, җылыту ,
монда зур ачышлар ясала - анилин табу –шуларның берсе генә.
Алып баручы1850елда Бутлеров химиядә магистр дәрәҗәсенә
экзамен бирә һәм докторлык диссертациясе өстендә эш башлый.
1852 елда Клаус Тартуга китеп бара һәм Казан университетында
химия укытуның бөтен авырлыгы А.М.Бутлеров җилкәсенә
төшә.Шул ук вакытта ул “Эфир майлары турында”дигән
диссертациясе өстендә дә эшли һәм аны 1853 елда Мәскәү
университетында яклап уңыш казана.
Бутлеров.Иҗат итәр өчен, алга барырга кирәк, моның өчен вак
әйберләр арасында катлаулы четерекле юлны белергә кирәк.
Борынгы теорияләр, уңыш һәм уңышсызлыкларны белеп, яңа юллар
эзләргә кирәк.
Алып баручы.Александр көндә студентлар янына лекциягә ашыга.
Аның карашы якты, сөйләм теле бай, үзенә җәлеп итә, соңгы
сүзләрен студентлар гел алкышлап каршы ала торган булалар. Ул
өйгә ашыкмый, студентларның бихисап сорауларына җавап
бирергә вакыт таба. Вакыт табып бакчачылык, чәчәк үстерү
проблемалары буенча да мәкальләр яза. 1851 елда Аксановның
кызы Надяга өйләнә Миша уллары туа.
1857 елда Бутлеров гаиләсе белән чит илдәге хезмәтләр белән
танышу өчен Германия, Швейцария, Италия, Франциягә
командировкага бара. Чит илдән кайткач, химия лабораториясен
баету өстендә эшли башлый. Беренче укучылары Зайцев,
Марковников була. 1860 елда Казан университетының ректоры булу
сәбәпле, ул Карлсруэда химиклар съездына бара алмый.
Бутлеров.Административ эш минем өчен түгел, отставкага бирергә
кирәк.
Алып баручы.Отставкасын кабул итмиләр, ул студентларның
сайлап куелган ректоры була.1861 елда Франсуз шәһәреФеканеда
матдәләрнең химик төзелеш турындагы мәкаләсе чыга.1864-1866
елда “Органик химияне тулысынча өйрәнүгә кереш”,-дип
исемләнгән китабы чыга.Бу химия фәнендә 1 нче революция
була.Китап барлык телләрдә тәрҗемә ителә.
Бутлеров.Мине илебез экономикасы, авыл хуҗалыгы
модернизациясе дә борчый.Җимеш агачларының яңа сортларын
чыгарасым килә.Гибридлашу белән шөгельләнәм.Бакчама умарта
оялары куйдым. Авылда әле мин врач та.Операцияләр дә ясарга
туры килде.Тормыш иптәшем ярдәмчем иде.
Алып баручы Шәхси тормышы ягыннан А.М.Бутлеров искиткеч
гаилә җанлыклы кеше була.Бутлеровның хатыны Надежда
тормышта аңа турылыклы юлдаш була.Бутлеров –балаларына
карата бик игътибарлы һәм кайгыртучан ата да. Киеренке гыйльми
эш сәгатьләреннән соң, ул үз гаиләсе белән бергәләп ял итәргә ярата
торган була.
Д.М.Менделеев тәкъдим белән ул Петербург университетына
химия профессоры итеп сайланыла.Казан белән саубуллашу аңа
авыр була.
Бутлеров.Казан уневирситетында минем тормышымның иң матур
еллары узды, мин Казан университетын- минем туган
университетым дип атыйм.
Алып баручы. Гомеренең соңгы елларынача дәвам иткән киеренке
академик көрәш Бутлеровның сәламәтлеген бик нык какшата.
1886 елның январендә үз кабинетында эшләгәндә тезен авырту ала
.Аңа ятып торырга кушалар. Ләкин ул үзенең чәй куаклары белән
эшләнәсе хезмәтен уйлана.
1886 ел 17 нче августында ул иртүк тора тышта эшләп
йөри,өенә төш вакытында гына кайта. Йөрү нәтиҗәсендә аяктагы
тромб урыныннан кузгала һәм кан тамырларында тоткарлану
барлыкка килә.
Яшен яшни,күк күкрәү ишетелә.Давыл чыга. Табигать гүя
гомерен аның серләрен ачуга багышлаган яраткан кешесен яңгыры
белән елап .Бутлеровның кайнап торган фәнни һәм иҗтимагый
эшчәнлеге 1886 елның 5 августында өзелә.Ул 58 яшендә Бутлеровка
авылында (РТ.Әлки районы) күмелә.
Максат: -
-Укучыларны кошларның күптөрлелеге, искиткеч могҗизалы
тереклеге, табигатьтә аларның тоткан урыны, әһәмияте, тереклек
ияләренең бу төрләрен саклау турында уен формасында белем бирү;
- кошлар арасында нинди күптөрле һәнәр ияләре барлыгын,
аларның әһәмиятләрен, саклау кирәклеген белү;
-туган табигатебезгә мәхәббәт уяту, аның белән кызыксыну, аны
саклау кирәклеген төшендерү;
Җиһазлау: кошлар рәсеме, картиналар, агачлар, җимлекләр, кош
оялары, магнитофонда кошлар тавышы, чүп –чар, пакет.
УЕН –СӘЯХӘТ формасында
Алып баручы: Шаулашып, сайрашып,
Көньяктан кайталар илебез кошлары.
Сагынган кошларны җыр белән
Каршылыйк, табигать дуслары!
Яз килә! Сөекле Языбыз,
Каршылыйк кошларны барыбыз!
Кошлар – Җир йөзендә иң күп таралган тереклек иясе. Хәзер
аларның 9 меңгә якын төре бар, җирдә барлыгы 100 млрд. Чамасы
кош яши. Россиянең икчез- чиксез киңлекләрендә 700 ләп төр кош
яши. Татарстанда исә җәй көннәрендә 200 дән, ә кышын 40 төрдән
артык кош очратырга мөмкин. Кошларның иң күбе – Көньяк
Америкада; мәсәлән, Эквадорда 1700 төр кош яши. Кошлар һавада
очарга җайлашкан. Шуңа да аларны кырыс Антарктидада да, Биек
тау кыяларында да, диңгез өсләрендә дә очратырга мөмкин.
Кошлардан иң кечкенәсе – колибри, ул 2 грамм авырлыкта гына. Ә
иң зурысы – Африка тәвә кошы. Аның озынлыгы 3 метрга, ә
авырлыгы 90 кг га җитә. Тәвә кошлары иң җитез йөгерүче дә әле, ә
бөркетләр иң көчлесе. Кошлар – табигатьнең күрке, яме. Нәфис
гәүдәле, ялтрнавыклы, матур каурыйларын рәссамнарыбыз
картиналарында чагылдырган. Күңелгә ятыш җыр-моңнарын,
сайрауларын тыңлап, күренекле композиторларыбыз музыкаль
әсәрләрен иҗат иткән.
1906 елның 1 апреленнән бирле илебездә кошлар кңне билгеләп
үтелә. Менә тагын язлар җитте. Табигать туган якларын сагынып
кайткан канатлы дусларыбыз җырына күмелде. Алар биредә үзләрен
шатланып каршы алучы сездәгедәй дусларының күп булуын күреп
тә сөенсеннәр иде. Канатлы дусларыбыз өчен ояларны күбрәк
ясыйк.
Яз кызы.Кышның салкын бураннары үтәр.
Менә кабат җиргә язлар җитәр,
Таллар бөре ачар,кояш көлер.
Кара карга биргә тавыш бирер.
Яз.Ачылыр ак калын юрган.
Исәр апрель җилләре.
Кошлар кайтыр,сагындырган.
Туган үскән җилләре.
Көннәрен юлда үткәреп,
Куанышып очарлар .
Канатларыннан күтәреп.
Яз китерә ич алар.
Карга.Кар-р,кар-а
Туем җитә., бар,бар.
Матур Язлар алып килербез
Күңелле җәйләр китерербез.
Яз кызы.Кошларым,кошларым мин сезне
Сагынып йөдимен кошларым
Саумысез,саумысез,язларны.
Каршылап Җырлаучы дусларым.
Яз.Каргалар кайтар,алар артыннан башка кошлар да кайтыр.
Җыр “Кошлар кайта”
Сыерчык.Ерак ераклардан канат кагып.
Диңгезләрне кичеп,арып-талып.
Туган җиребезне сагынып кайтабыз.
Җылы яктан сәлам алып кайтабыз.
Ә үзегез ничек кышладыгыз?
Салкын булмадымы кышларыгыз?
Песнәк.Бик ямансу булды кышлар,
Сездән башка,якын дуслар.
Әмма без тик ятмадык,
Урманнарны,бакчаларны.
Корткычлардан сакладык,
Безнең дуслар-балалар-
Безне кунак иттеләр,
Җимлек ясап элделәр.
Тәмле җимнәр сиптеләр.
Яз.Бездә кышлаучы кошлар: күгәрчен,саескан,карга,суер,көртлек
чыпчык,песнәк,тукран,үрмәләч,ябалак, сары чыпчык, кәрлә чыпчык
,чинар чыпчык, чыелдык, карабүрек, чукыр,чи –чи чыпчык
,сызгырак чыпчыклар.
Кошлар ашханәсе
көнбагыш,тары,бодай,арбуз орлыгы-песнәк,үрмәләч
Алабута орлыгы –карабүрек,
Кычыткан –кызыл түш,сары чыпчык, чи –чи чыпчык,
Кедр чикләвеге-үрмәләч,тукран,
Әрекмән –песнәк, купшы чыпчык,
Кузгалак –песнәк,
Миләш –уткойрык,таң чыпчыгы,миләш чыпчыгы
Икмәк,ит –песнәкләр яраталар
Яз кызы.Килгән кошларны күрергә
.Малай ашыкты иртән:
-Сыерчык куңган түбәгә,кайчан ул килеп җиткән?
Сузып-сузып сайрый кошчык.Канатын кага-
кага.Яратам,җырыңны,диеп.Эндәште малай аңа.
Сыерчык.Ышанмыйм, күңелем минем тоя.Яраткан булсаң
җырымны.Син куяр идең оя.
Малай-керә.Урман буйлап йөрим мин.Рогатканы төзим мин.
Очып китми тор,хәзер атам.
Урман хуҗасы б/н убырлы керә.Кулларында сетка белән буш сок
савытлары,чүпләр.
Убырлы.Фу тагын кеше исе.Яз җитәме, Арпаяз бөясенә килеп
күңел ача башлыйлар.
Урман х.Күңел ачып,кошларны куркытып кына калмыйлар,бөтен
чүпләрен бөядә калдырып китәләр.
Убырлы.Менә күпме чүп быйдык.Бу савытта ни булган сок суын
эчкәннәр икән,ташлап калдырмаска кирәк.Аны кая куярга?
Урман х.Кайсыгызда рогатка бар?Бер кошның канатын
имгәткәннәр.
Малай.Мин түгел,бу рогатка минеке түгел.
Убырлы.(исни).Синең исең килә,алдама.
Урман х.Әйдә,без аны тикшереп карыйбыз.Тыңла беренче
сорауны:Әгәрдә син кош оясында йомыркалар күрсәң,нишләр идең.
Малай:Алып кайтып пешереп ашар идем.
Убырлы:Дөрес эшлиме бу малай?
Урман х.Ә болында матур-матур чәчәкләр күрсәң нишләр идең?
Малай.Тамыры белән йолкып себерке ясар идем,мунчада
чабыныр идем.
Урман х.Балалар,алай эшләргә ярыймы?
Убырлы.Әгәр юлда шырпы тапсаң,нишләр идең?
Малай:Учак ягып рәхәтләнеп ятар идем.
Убырлы.Тагын дөрес җавап бирмәдең.Яле,балалар аңлатыйк әле
бу малайга.
Малай:Абау,бик куркыныч булып китте миңа.Мин күп нәрсәне
белмәгәнмен икән,киңәшләрегез өчен зур рәхмәт сезгә.
Кошлар:Саубуллашмыйк,очрашырбыз
Урманнарда,кырларда.
Бакчаларда,тугайларда.
Рәхмәт дуслар!Оялар һәм бимлекләр элгән өчен!
Бурычлы булып калмабыз,
Сайрарбыз иртә-кичен.
Бакчаларны,басуларны.
Җырга,моңга урарбыз.
Зарарлы бөҗәкләр белән.
Балаларны сыйларбыз.
Ә хәзергә хушыгыз.
Безнең дә күп эшебез.
Максат:
-Укучыларның ботаника курсыннан алган белемнәрен ныгыту,
тирәнәйтү, үзләштерү дәрәҗәләрен билгеләү;
-Укучыларны иҗади эшкә тарту, өстәмә әдәбият белән
кызыксындыру;
-Укучыларда бирелгән эшкә җаваплы караш формалаштыру,
дуслык, бергәләп эшләү кебек сыйфатлар тәрбияләү;
Җиһазлау:
Агачлар, гөлләр, чәчәкләр, үсемлекләр турында чыгарылган
газеталар, гербарийлар, укучылар иҗатыннан күргәзмә, телевизор,
Караоке –җырлар
Тапкырлар бәйгесе
Хәерле көн кадерле кунаклар,укучылар.Без сезнең белән
очрашуыбызга шат.Без сезне үзебезнең “Ботаника белән
саубуллашу”бәйрәменә чакырабыз.Ул сезгә илһам чыганагы һәм
күтәренке күңел бирсен.
Була хәзер кызыклы уен,
Без башлыйбыз КВН.
КВНда катнашырга,
Актив һәм шат булырга
Җиңелгәч еламаска,
Кул биреп күрешергә.
1.Команда исеме,девизы
2.Табышмак әйтәм, җавап тап.
Ак җир,кара тап,
Нәрсә булыр, уйлап тап.(китап)
Кат-кат катлама,
Акылың була, ташлама.(китап)
Түгәрәк-ай түгел,
Сары-май түгел,
Койрыгы бар-тычкан түгел(Шалкан)
Бер чыбыкта йөз чыпчык,-
Күзе күп тә күралмый,
Ансыз кеше түзалмый.(Бодай)
Иеләм дә бөгеләм,
Карыймын да үреләм;
Бүген таңда килмәсәң,
Чәчеләм дә түгеләм.(Арпа)
Түгәрәк-түгәрәк шар кебек,
Кызыл-кызыл кан кебек;
Әчедер дә татлыдыр,
Йотыйм дисәң ташлыдыр.(Чия)
Ал яулыклар ябынган,
Ал кыналар ягынган;
Кулым сузсам тешләп алды,
Шул кадәрле сагынган.(Гөлҗимеш)
Түгәрәк, түгәрәк шар кебек,
Кызыл, кызыл кан кебек;
Башы җиргә салынган,
Аңа кызлар ялынган.(Җир җиләге)
Кечкенә генә капчык,
Капчык эчендә карчык,
Авызы бар, теше юк,
Аны сөймәс кеше юк.(Кура җиләге)
Ак юкагач башында
Әллин-түллин утыра,
Канатына кан тигән,
Көләсе килеп утыра.(Алма)
Тәбәнәк тирәк,
Алтмыш ботак,
Ботак саен улак.
Колак саен йөз,егерме йомырка.(Тары)
Бакчам буенда таяк,
Таяк башында табак,
Табак тулы төш,
Карадыр түше,
Төше саен кеше.(Көнбагыш)
3. Ялгышымны тап.Роза командасына
Семьялык катлаулы чәчәк
Патшалык үсемлекләр
Класс бер өлешләр
Төр көнбагыш
Ыруг береллык
Патшалык үсемлекләр
Семьялык бер өлешлеләр
Класс кыяклылар
Ыруг шикәр комышы
Төр камыш
Патшалык үсемлекләр
Класс ике өлешләр
Семьялык лаләчәләр
Ыруг бүре
Төр борыч
Ялгышымны тап. Ландыш командасына
Патшалык чәчәкле үсемлекләр
Бер өлешләр
Семьялык роза чәчәкләре
Ыруг тәличә
Төр төз
Патшалык чәчәкле үсемлекләр
Класс ике өлешлеләр
Семьялык посленчалар
Төр болын
Ыруг тукранбаш
Патшалык үсемлекләр
Класс бер өлешлеләр
Семьялык күбәләк чәчәкләр
Ыруг татлы борыч
Төр борыч
4. Алга-алга.
Сораулар.
1.Иң баллы кыяклы үлән.(шикәр комы)
2.Банан агач.(юк үлән)
3.Иң озын яфраклы үсемлек.(рафня палымасы 19,8)
4.Раффлезия үсемлегенең тамыры нинди.(юк)
5.Япониянең символы.(хризантема)
6.Иң озак яшәүче үсемлекләр.(лишайник)
7.Бәрәнгенең дошманы гөмбә.(фитофтора)
8.Иң тиз үсүче кыяк.(бамбук)
9.Яшел-зәңгәр суүсемнәр үсемлекләр патшалыгы.(юк)
10.Суганның семялыгы.(лаләчәләр)
11.Канаданың символы.(өрәнге)
12.Кеше-тамыр.(җен-шен)
13.Патша чикләвеге.(греский чикләвек)
14.Бу үсемлек тукландыра,дәвалый,киендерә,елата.(кычыткан)
15.Иң зур үсемлек (ротанг палмасы)
16.Кешелекнең икенче икмәге.(дөге)
17.Ананас-агач.(юк,үлән)
18.Зур яфраклы су үсемлеге.(Виктория)
19.Иң тиз үсуче гөмбә.(тирес гөмбәсе)
20.Мамонт агачы.(секвойя)
21.Иң кечкенә чәчәк.(бака тәнкәсе)
22.Иң эре.(раффлезня)
23.Бал агачы.(юкә)
24.Россия символы.(каен)
25.Җир чикләвеге.(арахис)
26.Маймылның икмәк агачы. (баобаб)
27.Гөләп. (Кыргый роза)
28.Кысыр тигәнәк роза чәчәклеләр семьялыгы.(әйе)
29.Дөя чәнечкесенең семьялыгы.(күбәләк чәчәк)
30.Бу үсемлекнең чәчәкләре туфракка күмелә, җимешләре шунда
өлгерә. (арахис)
31.Җирдәге барлык үсемлекләр. (флора)
32.Микроскопның скелеты. (штатив)
5.Беренче күрүдә гашыйк.
Синоним
1.Карфаген алмасы Абрикос
2.Мәхәббәт алмасы Апельсин
3.Нарат алмасы Ананас
4.Кытай алмасы Инжир
5.Әрмән алмасы Гранат
6.Фига Помидор
Мамонт агачы – секвойя
Усак – калтыраучы агач
6.Кайсы артык?
Систематика буенча төрле семьялыкка караган үсемлекләр эленә,
шулар арасыннан артыгын аерып аласы.
7.Классификациялә!
Гербарийдан үсемлекләр күрсәтелә.
8.Артистта кунакта.
Сезнең күбегез артист булырга хыялланадыр, бүген сезнең
хыялларыгыз тормышка ашыр. Үсемлекләр тормышыннан
серкәләнү, суның парга әйләнүе, яфрак коелу, күзәнәк бүленү
күренешләрен пантомима рәвешендә күрсәтелгән.
9. Үз парыңны тап
Бер командага үсемлек, ыруг,төр исемнәре, рәсемнәр бирелә.
Икенче командага шулай ук, бер –берсен табарга тиешләр.
10.“Линней лотосы”
Төр исемнәре языла, икенчесенә ыруг, семьялык, лото формасында
дөрес урнаштырасы
Ведущий 1. Химия – наука экспериментальная. Приступить к
эксперименту может лишь тот, кто в совершенстве знает правила
безопасности.
Приглашаем вас в музей «Полуживых фигур», знакомьтесь:
«Жертва взрыва».
Ведущий 2. Представляем экспонат «Жертва взрыва».
(Входит ученик в порванной одежде, глаз перевязан черной
повязкой, лицо в саже, волосы всклочены.)
Жертва взрыва.
Получил я водород,
К нему прибавил кислород,
А они взорвались сразу,
И остался я без глаза.
Ведущий 1. Ему хотелось волшебства,
В пробирке он поджег два вещества…
( Звучит траурная музыка. Взявшись за руки, выходит Жертва
щелочи в одежде с большими дырами и заплатами и Жертва
кислоты в аналогичном костюме )
Жертва щелочи (размазывая слезы).
Вы не думайте, друзья,
Что пришла так в школу я.
Злая щелочь платье съела,
Вот такое, братцы, дело.
Жертва кислоты.
Попробовать на вкус решил я кислоту.
Глядь, языка уж нет во рту!
Растаял мой язык, как лед,
И до сих пор во рту все жжет.
Ведущий 2. Перед тем как с веществами общаться,
Надо бы узнать - как с ними обращаться.
Ведущий 1. Последний экспонат – «Жертва любопытства».
( Входит ученик с поднятым вверх руками. К рукам прикреплены
рисунки – руки без пальцев )
Жертва любопытства (плача).
Сунул палец я в пробирку,
Вместо пальца – просто дырка.
Ведущий 2. Вот беда! Игра опасна,
Слезы льешь теперь напрасно.
Ведущее (вместе).
Чтоб жизнь свою не подвергать опасности,
Ты свято соблюдай все правила безопасности!
Ведущий 1. Настало время пригласить всех
присутствующих на «химическую кухню», где шеф-поваром
работает Баба Яга.
( На сцене – столы с реактивами. Входят посетители. Это два
юных химика. Баба Яге помогают поварята.)
«Химическая кухня»
Баба Яга.
Мои гости дорогие,
Как же долго вас ждала!
И я к вашему приходу
Свой сюрприз приберегла.
Проходите, отдохните.
Приглашаю вас к столу.
И, как принято, вначале
Я вас чаем угощу.
Чай покрепче заварила,
Булок вкусных испекла.
Подкрепитесь-ка с дороги,
Я же отдохну пока.
(Ученик кусает булку).
Ученик 1.
Твоя булка, словно камень,
Съешь – зубов не соберешь.
Размочу– ка ее в чае,
Бабуля, нас не проведешь.
( Помещает булку в стакан с чаем это раствор иода. Булка
приобретает синий цвет. )
Ученик 2.
Всё ясно!
Булочки ты не пекла,
Из буфета принесла.
Вместо чая - раствор иода
Нам в стаканы налила.
Ученик 1.
В булке той крахмал «сидел»
Он от иода посинел.
Баба яга.
Не хотите чай, тогда
Предложу вам молока.
Молоко парное,
Вкусное такое.
( Поварята сливают растворы хлорида бария и сульфата натрия. )
Ученик 1. ( Берет стакан с «молоком» и делает вид, что подносит
ко рту. Баба Яга и поварята хлопают в ладоши, подпрыгивают от
радости, смеются. )
Ученик 2. (товарищу).
Подожди - ка пить пока,
Нет в стакане молока:
В натрий- два - эс- о- четыре
Хлорид бария прилили
И в осадке получили
Барий –эс –о –четыре.
( Речь сопровождается планшетов с формулами веществ. Все
действующие лица отходят в глубь сцены. На сцену выходят Змей
Горыныч с помощниками и два новых юных химика. )
Змей Горыныч. ( обращаясь к юным химикам ).
Проходите, прошу.
Перед вами отделение клиническое,
Точнее, химическо – хирургическое.
( Обращается к зрителям. )
А вас, дорогие свидетели,
Приглашаем присутствовать при вивисекции.
Помощник 1. (обращаясь к ученику.)
Готов ли ты, о, юный друг,
Конечность в жертву принести?
Знай, жертвенности твоих коллег
Во все века была в чести.
Ученик 1. Готов!
Помощник 2. (медленно говорит и делает.)
На руку «йод» мы нанесем,
И «спиртом» ножичек протрём.
Вдоль кисти сделаем надрез…
Ученик 1. А в чем научный интерес?
Змей Горыныч.
«Кровь» по руке течет рекой,
Но ватой соберем мы «кровь».
От раны нету и следа.
(Показывает руку зрителям).
Ты, значит, химик хоть куда.
Исчез, как не было, порез.
В том весь научный интерес.
Ученик 2.
А фокус ваш совсем не нов,
Как получить, я знаю, «кровь»:
В пробирке надо соль железа (3) растворить
И тиоцианат в нее прилить.
Змей Горыныч
.Вот новая трудность на вашем пути:
Огнём испытание надо пройти.
Видишь, впериди «вулкан»
Ты его пробудишь сам!
(Ученик проводит опыт «Вулкан»-разложение дихромата аммония
при нагревании.)
Змей Горыныч.(обращаясь к залу).
Зрелище славное:искры столбом.
Браво!Кто может сравниться с тобой?
Кто может дать объяснение этому «чуду»
(Учащиеся дают объяснение опыта.)
Помощник 2.
Платок носовой теперь в руки возьму,
Сначала «водой»ключевой намочу
И пламенем спички его подожгу.
(Проводит опыт «Несгораемый платок».)
Что скажешь теперь,мой любезнейший друг?
Иль,может,ответить тебе недосуг?
Ученик 1.
На твой вопрос-ответ простой:
Ты намочил платок водой
И в спирте тоже намочил.
Его поджег.Весь спирт сгорел,
Зажечь платок он не успел.
Вода испаряясь,тепло забирала
И этим платочек она защищала.
Помощник 1.
Это диво,так уж диво!
Чудо сделано красиво:
Чтобы получить «дымок»,
Нам не нужен огонек.
(Проводит «Дым без огня».)
Змей Горыныч.
Что ж надолго ты умолк,
Растерялся, мой дружок ?
Перед нами как не тщился,
Запас знаний истощился?
Ученик 2.
Не один я здесь,нас много,
И ребята мне помогут.
Вместе мы ответ найдем,
С честью выиграим бой.
(Учащиеся объясняют тайну опыта Дым без огня.)
Баба Яга.
Достойно прошли через все испытания.!
Змей Горыныч.
Науку прекрасную выбрали вы.
Вместе.
И в юные химики вас посвещая,
Мы в вашу честь зажигаем огни.(Опыт)
Ведущий1.Наступает торжественный момент.Прошу кондидатов на
звание «Юный химик» встать.
Ведущий 2.Приглашаю на сцену представителей химических и
пропедивтических классов.(Кладут руку на учебник.)
Ученик1.Мы жизнь свою решили посвятить
Науке царственной великой химии.
Уверены она научит жить
В согласии с надеждами счастливыми.
Ученик3.
Всегда уроки посещать,
Про кружки не забывать,
Энцеклопедии читать,
Знания в жизни применять!
Все.Клянемся!
Ученик4.
Все законы изучать,
Пройденное повторять,
Задачи трудные решать,
Контрольные на «пять» писать.
Все.Клянемся!
Ученик1.
Эксперимент осуществлять,
Честь нашей школы защищать,
Престиж науки поднимать,
Идти вперед,Не уставать!
Все.Клянемся!
Ученик 2.
Учителей не подводить,
Всегда,во всем примером быть,
Народу пользу приносить,
Науку химию любить
И верно ей всегда служить.
Все.Клянемся!
Ученик 2.
Учителей не подводить,
Всегда, во всем примером быть,
Народу пользу приносить,
Науку химию любить
И верно ей всегда служить.
Ученик 3 и 4
Знайте, люди: это тут
Менделеевы растут!
Что такое хорошо и что такое
плохо?
Или Правила игры от очень строгой
химички.
Ты в химкабинет пришел,
Так запомни,кроха,
Безопасность- хорошо!
Быть безруким-плохо!
Если ты во всё подряд
Окунаешь пальчик,
Про такого говарят:
“Бестолковый мальчик!”
Запах можно распознать
И на расстоянии,
А в сосуди нос совать-
Риск для обоняния.
К носу совершай рукой
Легкие движенья,
Вот тогда “нюхач” такой-
Просто загляденье!
Если пробуешь на вкус
Ты все непременно,
Может,мальчик, ты не трус,
Но глупец отменный!
Ты испортил реактив,
Перепутал крышки,
Развинтил, сломал штатив-
Вот плохой мальчишка!
Ты над брюками держал
С кислотой пробирку?
Круто, парень, ты попал
На штанишки с дыркой!
Если сильно бережешь
Ты свою одежду,
А раствор на книжку льешь,
Жаль тебя, невежду!
Насыпай и приливай
Только над поддоном,
Капнул мимо – не зевай,
Промокни танпоном
Реактив без меры льешь-
Плохо это, помни.
Я не жадина, но все.
Будь поэкономней!
Чтоб реакцию узрела
Глазик твой пытливый,
Ни к чему тебе, пострел,
Бочки реактивов.
Метод капельный основой,
Пользуйся пипеткой.
Оценю я синтез твой
Неплохой отметкой.
А кусочек вещества
Надо брать пинцетом.
Не пустые то слова,
Помни, друг, об этом.
Станешь натрий изучать-
Мягкий он как глина,
Но опасно пальцем мять.
Знаешь, в чем причина?
Поясняю, химик мой,
Я как можно строже:
Едкий натр щелочной
Разъедает кожу.
Не прими за простоту
Легкость водорода,
Проверяй на чистоту,
Превращая воду.
В смеси с воздухом тотчас
Водород взорвется,
Ведь не зря “гремучий газ”
Эта смесь зовется.
Плюс один – не получать
Нагоняй за двойку:
Кто же будет вас ругать
На больничной койке?
Опыт можно проводить
Только с разрешенья,
Ведь могу и не простить
Ваши прегрешенья.
При работе с кислотой
Не нужна тревога.
С осторожностью простой
Избежишь ожога.
Чтоб разбавить кислоту,
Лил в нее водицу?
Плохо! Видно за версту-
Это не годится.
Химик же, наоборот,
Вот как поступает:
Кислоты чуть-чуть прильет
В воду и мешает.
К пламени нельзя никак
Близко наклониться,
Только, скажем так, чудак
Станет обжигаться.
Чтоб спиртовку потушить, дуть нельзя,
парнишка,
Должен ты ее накрыть
Колпачком иль крышкой.
Так же надо поступать
И с сухим горючим...
Кислород перекрывать
Мы тебя научим.
Ты работу завершил,
Стол протер рабочий.
Руки хорошо помыл
Или так, не очень?
Перемена. Есть банан
У тебя и груша-
Ничего здесь, мальчуган,
Никогда не кушай!
Из - под крана воду пить -
Всё равно что « vanich»:
Жажду можно утолить.
Но… козлёнком станешь!
Не подумайте, что я
С мальчиками строже:
Что мальчишкам здесь нельзя,
И девчонкам тоже!
Химик викторина
(9,10,11 СЫЙНЫФ УКУЧЫЛАРЫ АРАСЫНДА)
Максат:
-Дәрестә алган белемнәрне тирәнәйтү, өстәмә әдәбият укуга
тарту, алган белемнәрне тормышта, практикада куллана белү;
-Укучыларның фикерләү сәләтен үстерү, гомумиләштерү,
чагыштыру күнекмәләрен ныгыту
- Укучылар арасында дуслык, үз фикереңне дөрес әйтә белү,
максатка ирешү кебек сыйфатлар тәрбияләү;
Җиһазлау:
Периодик система, галимнәрнең портретлары, канатлы сүзләр,
маска, химия промышленносте җитештергән җиһазлар
Исәнмесез кадерле кунаклар,хөрмәтле укучылар!
Исәнмесез!-диеп башлыйк әле,
Танышу бит шулай башлана.
Сезнең белән очрашканга,дуслар,
Күңелебез шундый шатлана.
Бүген бездә яшь химиклар
Тир түгеп көч сынаша
Тугыз,ун, унберләр
Зирәклектә ярыша.
Кемдер җиңә, кем җиңелә,
Ярыш шулай була ул
Җиңү яулау җиңел түгел
Ә син җиңелә дә бел.
Без бүген шушы залга Дмитрий Иванович Менделеевның
химик элементларының периодик системасы һәм периодик законы
буенча алган белемнәребезне йомгакларга дип җыйналдык.
Дөнья бик катлаулы,бик серле
Гади һәм катлаулы матдәләр
Барысыда өйрәнелә,
Һәм гасырлар дәвамында таныла.
Табигать могҗизасы булып
Гений барлыкка килә.
Һәм бу тәртипсезлеккә
Билгеле бер юл сала
Барлык дөньяны берләштергән
Табылырмы кагыйдә гади?
Менделеев таблица төзи
Табигатьтән эзли алфавит.
Периодлар законын таба.
Безнең рус химигы Менделеев.
Химия фәне үсешендә
Аны олыламый мөмкин түгел.
Хәзер сүзне Металлар һәм Неметаллар командасына бирәбез.
Бүген бәйге,менә без дә,
Килдек көч сынашырга
Кызармас өчен йөзебез
Кирәк нык тырышырга.
Уңыш сезгә, уңыш безгә
Елмаеп көлеп торсын.
Шушы бәйге ике арада
Дуслык нигез корсын.
Команда исеме “Металлар”.
Девиз:”Халкыма хезмәт итәмен,итәм һәм итәрмен.”
Неметаллар командасы:
Химия дә өйрәндек
Күп төрле формулалар,
Валентлык куеп матдәне
Дөрес язарга гына кирәк.
Металлары,неметаллары
Таблицаны тутырган
Ул саннарны әйткән дә юк
Мәгънәсенә төшенүче бик сирәк
Ләкин шулай булса да бит
Бу фәнне өйрәнергә кирәк
Металга неметалны кушсаң
Аш тозы чыга,димәк.
Бу металл дип мактанмагыз
Бездән башка юк рәт.
Бары ике арада дуслык булганда гына,
Яшәрбез Җирдә озак.
Конкурс.Кем тапкыр, кем зирәк, әйтеп бирә тизрәк?
Тыңлагыз табышмак әйтәм
Кайсыгыз җавап бирер,
Гади матдәләрне тизрәк
Кайсыгыз танып белер?
1.Чуен һәм корыч исемле
Аның эретмәләре.
Аннан да киң кулланылган
Металл бар микән әле .(Тимер)
2.“Химиянең икмәге” дип
Атыйлар кислотасын,
Вулканнаштырырга каучукны
Аңа тиңнәр тапмассың. (Күкерт)
3.Электронын җиңел аеру
Үзлеге көчле анда.
Фотоэлемент ролен үти ул,
Метростанцияләрдә) .(Цезий)
4.Кая салсаң-шунда ага,
Сыек,әмма су түгел.
Металлар гаиләсенә
Кертәләр аның үзен.(Терекөмеш)
5.Эремәсе кызыл төстә
Очучан,озак тормый.
Нәни генә яраны да
Ансыз төзәтеп булмый.(Йод)
6.Колпак астындагы тычкан да
Үлгән ди,миннән куркып
Ләкин терек дигәннең берсе дә
Яшәми миннән башка никтер.(Азот)
Конкурс.Уйла һәм аңлат!
1. Идән өчен нинди япма яхшы?Ковер,линолиум,буяу?Ни өчен?
(Ковер тузан җыя,линониум агулы матдә бүлеп чыгара)
2.Бал составына витамин,фермент, кислота,глюкоза,фруктоза
керә.Элек бәйләү өчен бал кулланганнар.Ни өчен аны
дизенфекция өчен кулланып була?
3.Йорәк авырулары вакытында кулланылучы матдәне
атарга.(нитроглицерин)
4.Куп алхимиклар врач булган яисә аптекар.Берсе-Парацелье,ул
дарулар ясауны максат итеп куя.Ул натрохимиягә дә нигез
салучы.Грек сүзе ’натро” нинди сүзне аңлата?(врач)
5.Бром һәм йод агулы.Ни өчен невропатолог бром ,ә
эндокринолог йод кулланырга тәкъдим итә?(гади матдә
агулы,даруда алар кушылма хәлендә)
6.Агач төтенендәге матдә балык,колбаса какыларга мөмкинлек
бирә,матдәнең исеме?(формальдегид)
6.Александр Македонскийның Һиндстанга сәяхәте вакытында
офицерлар ,солдатларга караганда эчәк авырулар белән аз
авырыйлар . Азык бертөрле була , ләкин савыт төрле. Савыт
нинди металлдан эшләнгән?( көмеш )
Конкурс.Без төрле телдәге китаплар укыйбыз . Без сезгә
химик телдән мәкальләргә тәрҗәмә сорыйбыз .
Не все то аурум , что блестит . Не все то золото , что блестит.
Белый как карбонат кальция . Белый как мел .
Феррумный характер- железный характер .
Слово – аргентум , а молчание- аурум ,(слово – серебро, а молчание
–золото ).
Конкурс.Карта буйлап
Илләр исеме белән аталган элементларны атарга.(германий ,
полоний, рутений )
Кайсы элемент исемнәреннән елга исемнәрен укып була .
Радон- р. Дон , нильсборий- р , ним, Индий- р .Инде. поллоний –р
.По.
Ярымутрау исеме белән бәйле элемент скандий- скандилнавений
п- ов .
Утрау исеменнән чыккан элемет мед- купрум. о. Кипр .
Конкурс. Сорау әйтәм, җавап тап!
Кайсы элемент һәрвакыт шат? ( Радон.)
Нинди газ ул мин түгел? что он- это не он?( неон)
Кайсы элемент су тудыра ?( Водород) .
Ике хайван исеменнән торуы элемент (мышьяк)
Кояш тирәсендә әйләнүче элемент ( Уран)
Гигант элемент ( Титан )
Конкурс.Тигезләмәне тигезлә!(Бирелгән тигезләмәләрдә бер-
береңә акбур биреп коэффициент куярга)
Өстәмә
1.Бүре ашаучы патша ( алтынның сөрмәдә эруе )
2.Нинди металлны борынгылар “кук бакыры” дип атаганнар
(тимер күктән ) .
3.Алхимиклар “ Семь металлов создал свет , по числу семи
планет “7металлны атарга (алтын ,көмеш , бакыр , тимер ,
кургаш,аккургаш , терекөмеш ) .
Конкурс.Дәрестән кызык маҗаралар .Җавап бир (кемнеке
кызык ).
1) Авогадро законы ничек туган ?
1л водород әм 1л хлор алсак , 2л хлороводород барлыкка килә .
2) Бутлеров мәктәбеннән танылган химиклар чыккан , мәсәлән
марковников әм Зайцев . (Әйе, Зайцев Марковниковны ашаган)
3) Ни өчен мин сулаганнан сез известьны су тоныкланды. (Чөнки
сез тәнәфестә тарткансыз)
4) Ул уңай булды, аның барсы плюслар(катод, гидролиз булды)
